YIKICI DOĞA OLAYLARI

 Doğada meydana gelen, can ve mal kaybına neden olan olaylara yıkıcı doğa olayları veya doğal afetler denir.

Deprem, volkanik patlamalar, sel, kasırga ve heyelanlar yıkıcı doğa olaylarındandır.

DEPREM

• Yer kabuğu parçalardan oluşur. Bu parçalara levha denir.
• Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin yeryüzünü sarsma olayına deprem denir.
• Ana depremden önce meydana gelen küçük sarsıntılara öncü deprem, ana depremden sonra oluşan ve ana depremin büyüklüğünü geçmeyen sarsıntılara artçı deprem adı verilir.
• Depremin büyüklüğü deprem ölçer (sismograf) adı verilen aletle ölçülür.
• Depremle uğraşan bilim insanlarına deprem bilimci (sismolog) denir.
• Deprem şiddeti, depremin binalar ve insanlar üzerinde meydana getirdiği hasarın derecesidir.

Deprem Öncesinde Yapılması Gerekenler

• Depremler önlenemese bile alınacak küçük tedbirlerle zararları azaltılabilir.
• Öncelikle deprem çantası hazırlanmalı ve aile afet planı yapılmalıdır.
• Raflar duvara emniyetli bir şekilde sabitlenmelidir.
• Ağır ve büyük eşyalar alt raflara yerleştirilmelidir.
• Kavanozlar ve şişeler kilitli ya da mandallı kapalı dolaplarda muhafaza edilmelidir.
• Tablo ve ayna gibi eşyalar yataktan, kanepeden veya insanların oturduğu herhangi bir yerden uzaktaki duvara emniyetli bir şekilde sabitlenmelidir.
• Tavandaki ağır objeler ve aydınlatma araçlarının bağlantıları sağlamlaştırılmalıdır.

Deprem çantasında bulunması gerekenler:

• Pilli radyo, el feneri, yedek piller
• İklime uygun giysiler
• Yeterli miktarda içme suyu
• İlk yardım çantası
• Uyku tulumu, battaniye
• Çakı, düdük, makas
• Yüksek kalorili, vitamin ve karbonhidrat içeren su kaybını önleyen ve dayanıklı çabuk bozulmayan gıdalar
• Önemli belge (Diploma, pasaport, kimlik, banka cüzdanı, tapu v.b)

Depremde Yapılması Gerekenler

Deprem sırasında evdeyseniz:

• Öncelikle sakin olmalısınız.
• Evdeki yanan ocakları, vanaları kapatmalısınız.
• Evden hemen çıkmayı düşünmeyin, kendinizi bulunduğunuz yerde emniyete almaya çalışın.
• Sarsıntı sırasında başınıza düşecek cisimlerin (duvardaki tabloların, süs eşyalarının, kitap raflarının) olduğu yerler tehlikelidir. Devrilebilecek mobilyalar tehlikelidir.
• Oturma ya da çalışma odasında iseniz, sağlam olduğunu düşündüğünüz bir eşyanın yanında uygun pozisyonda durunuz. Diz çökerek, ellerinizle başınızı koruyacak şekilde durunuz.[SPOT 1]

Deprem sırasında dışarıdaysanız:

• Öncelikle sakin olmalısınız.
• Düşen cam parçalarına, reklam panolarına dikkat ediniz ve başınızı korumaya çalışınız.
• Deprem anında yakınınızdaki binalardan, üzerinize düşerek size zarar verebilecek yapılardan uzaklaşınız.
• Tünel ve köprü giriş ve çıkışlarından uzak durunuz.
• Elektrik tellerine, yıkılabilecek yapılara dikkat ediniz.[SPOT 1]

Deprem sırasında okuldaysanız:

• Öncelikle sakin olmalısınız.
• Başınızı çantayla koruyarak sıranın yanındaki koridorda uygun pozisyonda durunuz.
• Deprem sona erince öğretmenlerinizin uyarı ve isteklerini yerine getirerek düzenli bir şekilde okul bahçesine çıkmalısınız.[SPOT 1]

HEYELAN

• Yağışların etkisiyle toprağın alt tabakalarının gevşemesi sonucu üst tabakanın yerinden oynayarak hareket etmesine heyelan ya da toprak kayması denir.
• Eğimin fazla olması, yağışlar, toprağın yapısı ve depremler heyelana sebep olan etkenlerdendir.

Heyelandan korunmak için:

• Yerleşim yerleri heyelan ihtimali olan bölgelere kurulmamalıdır.
• Özellikle eğimli arazilerde doğal bitki örtüsü korunmalıdır.
• Ağaçlandırma yapılmalıdır.
• Suyun kolayca akıp gitmesi ve heyelana sebep olmaması için yamaç boyunca su kanalları açılmalıdır.
• Heyelan ihtimali olan yamaçlarda yol ve kazı çalışmaları dikkatli yapılmalıdır. İstinat duvarı yapılmalıdır.

SEL

• Belli bir bölgede buluna toprağın tamamen ya da kısmen su altında kalması durumuna sel denir.
• Bir akarsu ya da nehrin şiddetli yağışlar sonucunda yatağından taşması ya da deniz suyunun fırtına sonucunda karaya sürüklenmesi sele sebep olabilir.

Sel öncesinde alınabilecek önlemler:

• Yerleşim yerleri akarsu ve dere yataklarına yapılmamalıdır.
• Çevredeki yeşil alanlar arttırılmalıdır.
• Sel tehlikesi bulunan eğimli yamaçlarda teraslama ve ağaçlandırma yapılmalıdır.

KASIRGA

• Hızları saatte 120 km ve daha fazla olabilen kuvvetli rüzgârlara kasırga denir.
• Okyanuslar üzerinde oluşan kasırgalar belli yollar üzerinden karalara doğru gelir.
• Genellikle hortumlara da sebep olur. Oldukça yıkıcı etkileri vardır.
• Ciddi can ve mal kaybına sebep olabilir.

HORTUM

• Sıcak hava bölgelerinde soğuk hava ile sıcak havanın dar bir alanda aniden yer değiştirmesi ile oluşan ve hızlı bir şekilde kendi etrafında dönen rüzgârlara hortum denir.

TSUNAMİ

• Deprem, toprak kayması veya volkan patlaması gibi yer hareketleri, deniz tabanında alçalmaya ya da yükselmeye neden olur. Bu süreçte oluşan dev deniz dalgalarına tsunami denir.
• Genellikle okyanuslarda görülürler.
• Bu dev dalgalar kıyıya ulaştığında büyük su baskınlarına neden olur.

VOLKANİK PATLAMALAR

• Yer altındaki sıcaklığı çok yüksek olan erimiş kayaların (magma) yer kabuğundaki açıklıklardan püskürerek dışarı çıkmasına volkanik patlama denir.
• Püskürme sırasında yüzeye çıkan magmaya lav denir.
• Lavlar çok yüksek sıcaklıkta olduğu için etrafına zarar verir.

Yanardağ patlamalarına karşı alınabilecek önlemler:

• Yanardağa yakın bölgelerde yerleşim alanları oluşturulmamalıdır.
• Aktif yanardağların uzağında durulmalıdır.
• Ülkemizde aktif yanardağ yoktur fakat tekrar aktif olma ihtimali her zaman mevcuttur.